Vandaag ga ik een laatste keer naar Museum Het Valkhof voor het wegens verbouwing een aantal jaren sluit. M gaat helpen bij het opknappen van een hockeyveld, dus ik sta er alleen voor. Ik heb de tentoonstelling Moving Stories nog steeds niet gezien, dat is het voornaamste doel. Ik heb lang getalmd: in de afgelopen tijd heb ik negatieve verhalen gehoord maar ook positieve recensies gelezen, het kan dus alle kanten op. Ik ga er open in, we zullen zien.
De kassamevrouw wijst me erop dat er bij de tentoonstelling zowel een audiotoer is – voor de eigen telefoon – als een blad met toelichting. Nu weten jullie wel dat ik een druk hoofd heb, en heel eerlijk: het zal aan mij liggen, maar aan het begin van de tentoonstelling krijg ik een beetje een ontheemd gevoel. Of is dat bewust? De wilde typografie (romein en cursief door elkaar) voorkomt dat ik prettig kan lezen (moet dit suggereren dat het lastig lezen is in andermans taal, of wil het ontwerpbureau de aandacht op zichzelf vestigen?), de audiotoer op de telefoon moet ik hardop afspelen (geen oortjes bij me) en gaat dus door de tekst van de presentaties in de tentoonstelling. Het blad is groot en onhandig als het uitgevouwen is. De opzet nog niet helemaal helder. Kortom, even wennen om er een beetje in te komen.
Ik snap het concept, ik begrijp wat men probeert te laten zien. De verhalen van en over migranten zijn best helder. De kunst niet altijd, maar dat hoeft ook niet. De video-installatie over naam en identiteit spreekt me aan. Maar wat voor mij een beetje ontbreekt is de link met de Limes, met het idee van een grens. Was de samenleving in Nijmegen meer multicultureel dan op andere plekken in het Romeinse rijk, juist omdat het vlak achter de grens lag? De suggestie wordt gewekt omdat er expliciet op de Limes wordt gefocust (nu ‘ons’ deel op de werelderfgoedlijst is gekomen) maar dat wordt niet uitgewerkt. We zien materiaal dat hier gevonden is uit andere regio’s en van andere culturen, maar wordt er in Nijmegen wat dat betreft meer gevonden dan elders in het achterland? Of bedoelt men dat het multiculturele opgaat voor het hele Romeinse Rijk? Maar dan heeft het met de Limes als zodanig niets te maken. De raderen draaien.
Uitleggen wat migreren voor mensen betekent komt wel van de grond, maar een gevoel krijgen van wat voor stad Nijmegen was in die tijd: dat ervaar ik niet. De spaarzame vondsten, verspreid over een vrij kille tentoonstellingsruimte en een beetje in het niet vallend bij de grote installaties, geven mij geen gevoel van die multiculturele stad die Nijmegen volgens de teksten geweest moet zijn. Kleurrijk, bedrijvig, de Young Vibe in de toen nog Young City: die bruisende stad ervaar ik niet. De titel van de tentoonstelling is zo mooi gekozen: ‘Moving Stories’ een prachtige dubbele associatie: verhalen over verhuizen, migreren en tegelijk verhalen die je raken. Maar om aan te sluiten bij die Engelse titel: I’m getting it, but I’m not feeling it.
Zo blijf ik een beetje rondhannessen. Ik heb moeite me te concentreren op de audio-interviewtjes, hoe aardig bedacht ook, ik wil zo graag ff zitten luisteren, maar dat kan alleen op plekken waar andere filmpjes spelen, en zo loop ik mezelf in de weg. Bij de laatste installatie, geïnspireerd door de Palestijnse diaspora, luister ik naar het audiofragment en komt dan toch nog dat moment van herkenning. Het gaat over mensen die vluchten en bijvoorbeeld alleen winterkleren meenemen omdat ze denken in de zomer weer terug te zijn. Dat de hoop om terug te kunnen keren naar thuis gesymboliseerd wordt door de sleutel van hun huis, die ze soms tientallen jaren bewaren en altijd meenemen. Die hoop, dat verlangen, de heimwee. Die herken ik in mijn vader, die door zijn dementie naar het verpleeghuis moest, een vreemde en soms bedreigende plek. Ontheemd zonder migratie. Maar onze huissleutel die hij altijd in zijn broekzak hield was precies datzelfde symbool: een zekerheid, een plek die wacht, de hoop op terugkeer.
Het is er niet van gekomen, zoals bij zoveel migranten een thuiskeer niet mogelijk is. Ook van de Romeinse veteranen kon na 25 jaar dienst maar een kleine groep terugkeren. De linken die worden gelegd kloppen zeker. Maar het geheel heeft toch iets geforceerds. En het einde is niet af. Opeens loop je eruit en sta je in de vaste tentoonstelling. Geen afsluiting, geen apotheose.
Voor wie de tentoonstelling nog niet heeft gezien: zeker gaan kijken en je eigen mening vormen. Die hoor ik hier graag. Loop ter afsluiting nog een rondje door de vaste opstelling. En dan hopen dat het niet te lang duurt voor we – na de verbouwing – kunnen terugkeren in een museum dat ons aanspreekt en raakt. En waar we ons – Nijmegenaar of niet – thuis voelen. De sleutel brandt in onze broekzak.
Meer dan goede recensie Pauline, de makers van de tentoonstelling zouden het moeten lezen, en er hun voordeel mee moeten doen. En weer fijn, leesbaar geschreven.
Beste Pauline,
Je hebt heel duidelijk je mening gegeven over de tentoonstelling en over het museum, dat enkele jaren niet toegankelijk zal zijn voor het publiek. Wij zullen de tentoonstelling niet kunnen bezoeken door wat malheur en dat is pijnlijk op zich!
Complimenten van Jan J.
Al vrij snel na de opening heb ik Moving Stories bezocht. Resultaat van een mooie samenwerking van vormgevers, beeldend kunstenaar en archeologen. Het begint al met het gebruik van de ruimte; grote mintkleurige wanden, licht zwevend meanderend door de ruimte. In de doorkijkjes veelal kleine, niet eens heel in het oog springende bodemvondsten, maar bijzonder door het persoonlijke verhaal dat daar bij hoort van mensen afkomstig uit bijv. Spanje, Oostenrijk, Macedonië, Engeland, en zelfs het Midden-Oosten een kleine 2000 jaar geleden. Allemaal gevonden langs de limes, de grens van het immense Romeinse Rijk. Door de combinatie/verbinding met het werk van hedendaagse kunstenaars met het thema onthechting, identiteit en verlangen naar een thuis krijgen deze bodemvondsten een bijzondere lading.
Ik was erg gecharmeerd van de eenvoudige en soms heel subtiele presentatie. Geen vitrines maar prachtige doorkijkjes, waardoor de ruimtes met elkaar verbonden bleven. En zeker enkele kunstwerken in het bijzonder blijven mij bij door een bijna melancholiek gevoel, dat wordt opgeroepen. Het gevoel migrant te zijn, te leven in verschillende werelden, zowel toen als nu, dat heeft me in deze tentoonstelling geraakt. Voor mij was Moving Stories geen presentatie met een begin en eind, veel meer een collage.
Drie weken terug ben ik even in het museum geweest, omdat ik razend benieuwd was naar het Romeinse heiligdom van Herwen-Hemeling. De plaatjes zijn indrukwekkend, maar de informatie vond ik minimaal en teleurstellend. Gelukkig weet ik inmiddels veel meer door wat Leo ten Hag hierover heeft geschreven in Archeologie in Nederland. Omdat ik zo uitgekeken was, ben ik nog een keer door Moving Stories heen gewandeld. En opnieuw was ik onder de indruk. Ik hoop van ganser harte dat in het nieuwe Valkenhof gebruik wordt gemaakt van de creatieve ideeën uit Moving Stories.
Hallo Ton,
dankjewel voor je uitgebreide en mooie reactie. Jouw verhaal bewijst eens te meer dat we allemaal met een andere blik kijken, of dat eenzelfde verhaal heel anders binnen kan komen. Normaal gesproken zou ik ook nog een tweede keer gegaan zijn, maar dat kan nu helaas niet meer. Soms is het alleen je stemming die niet aansluit bij het verhaal, en ervaar je het een tweede keer anders. Met jou ben ik heel benieuwd hoe alle ontwikkelingen in het nieuwe Valkhof gaan uitpakken. Maar ik blijf toch echt hopen dat er ruimte blijft voor een serieuze archeologie-afdeling ;-). Nogmaals dank, gr. Pauline