Een Romeinse rammelaar

Een gastblog van Jan Jansen

Onze expositie ‘Sloebers van de Waalkade’ in het Besiendershuis in oktober 2023 was zeer succesvol. De vele bezoekers kregen uitleg over wat er allemaal uitgestald was. Maar er waren ook bezoekers die óns wat vertelden, niet alleen over het vondstmateriaal, maar ook over dat zij vroeger in de benedenstad gewoond hadden of er geboren waren, over hun ouders en opa’s en oma’s die allang verdwenen cafés of winkeltjes uitbaatten, over de Waal die bevroren was of over de saamhorigheid en de armoede. En ik sprak ook een echtpaar dat een apart verhaal vertelde over een Romeinse rammelaar.

Ien Wildenburg en Jan Swenker betrokken halverwege de jaren negentig een nieuwe woning, schuin tegenover Museum Kam. In de daaropvolgende wintermaanden troffen ze voorbereidingen voor de aanleg van de tuin. Daar vonden ze een vreemde kluit grond dat na schoonmaak een rond voorwerp van gebakken klei bleek te zijn. Nieuwsgierig togen ze enige tijd later richting Museum Kam. Daar werd geconstateerd dat het een rammelaar was uit de Romeinse tijd. Hij is daar toen getekend en er werd ook een scan van gemaakt. Na een maand konden ze de rammelaar weer ophalen. Vanaf die tijd pronkt de rammelaar in een vitrine in hun woonkamer.

Ien Wildenburg en Jan Swenker

Tijdens onze ontmoeting in het Besiendershuis vroeg Ien of ik de rammelaar wilde zien. We spraken af dat ik hem op mocht halen om mee te nemen naar onze werkavond op woensdag. Volgens Kees Brok is het een uiterst zeldzaam object en voor zover hij weet nooit eerder gevonden in de regio. Bij Bureau Archeologie van de Gemeente Nijmegen is de rammelaar gefotografeerd en opgemeten.

Een Romeinse rammelaar

Dezelfde week kwam Kees met een artikel* waarin acht rammelaars van gebakken klei uit Zwitserland, Frankrijk, Duitsland en Nederland werden vergeleken en beschreven. Ook de rammelaar van Ien en Jan werd vermeld, compleet met de bij Museum Kam gemaakte tekening en scan. Daarnaast stonden er de volgende gegevens bij: inventarisnummer, diameter 8,7 cm, hoogte 6,3 cm en de vindplaats, een Wasserreservoir, een cisterne. In werkelijkheid is de diameter van de rammelaar van Ien en Jan 6 cm, de hoogte 4 cm en is de rammelaar in een achtertuin gevonden. Dus kwam het idee op of er misschien ergens wat gegevens door elkaar zijn gehaald en er nog een tweede exemplaar bestaat. Helaas heeft verder onderzoek (nog) niets opgeleverd.

De rammelaar is gevonden, precies op de plaats waar ooit de westelijke poort stond van de vroeg- Romeinse legerplaats uit de tijd van Keizer Augustus. Hij zou daarom uit die periode kunnen dateren, maar even goed uit de Flavische periode toen de castra meer oostelijk gelegen was. Dan zou de rammelaar kunnen komen uit de canabae legionis, waar onder meer de vrouwen en kinderen van de soldaten woonden. Na de opgraving door Jan Kees Haalebos in de periode 1987-1997 is door egalisering van het opgravingsterrein een juiste datering niet meer mogelijk, de eerste eeuw lijkt een veilige optie.

Romeinse poort

Rammelaars in allerlei vormen en afmetingen zijn al bekend uit de prehistorie. De wat grotere exemplaren werden onder ander bij culturele of religieuze ceremonies gebruikt om boze geesten te verjagen. Ze werden ook gebruikt als muziekinstrument. Romeinse rammelaars voor kleine kinderen zijn bekend in diverse vormen, soms die van een dier, een bol, ovaal of een ster.

doorsnede van Romeinse rammelaar

Deze rammelaar uit Nijmegen is rond, dubbel conisch, met nog een kleine verhoging. De scan laat duidelijk zien dat er vijf ovale kogels in aanwezig zijn. Hij is gemaakt van klei, de wanden zijn vrij dik en aan de onderkant zit een kleine opening. Rammelaars uit de Romeinse tijd zijn erg zeldzaam, die van gebakken klei zijn uiteraard breekbaar. Behalve van klei werden rammelaars ook gemaakt van organisch materiaal, denk aan hout, vlechtwerk of zelfs van stof/wol. De functie is niet veranderd in die tweeduizend jaar: het was speelgoed en moest kinderen geruststellen en in slaap brengen. Al dan niet met een slaapliedje.

Benieuwd naar het geluid van een rammelaar uit de eerste eeuw?
Klik dan op deze knop.

*B. Pfäffli & M.L. Fernández, 2014: Rasseln für Kinder aus Augusta Raurica, Jahresberichte aus Augst und Kaiseraugst 35,141-155

Foto Rammelaar: Rob Mols
Tekening scan: R.P. Reijnen

Reacties

3 reacties op “Een Romeinse rammelaar”

  1. Fred Friedrichs avatar
    Fred Friedrichs

    Prima Blog Jan over de Rammelaar van Oost.
    In de rondleiding in Museum Kam stond ik afgelopen zondag stil bij de vitrine met Romeinse “zuigflesjes” van aardewerk. Toen ook nog even je verhaal over de Rammelaar vertelt. Bezoekers vinden dat heel interessant. Ook omdat de Romeinse wereld zo’n volwassenwereld lijkt te zijn. Niets is dus minder waar.
    Groet,
    Fred

  2. Pauline de Weijer avatar
    Pauline de Weijer

    Prachtig verhaal, Jan. Ik heb het met plezier gelezen. Ook in de Elzas is er een paar jaar geleden een gevonden. Ik zal de link sturen.
    Groet, Pauline

  3. Marijke Pennings avatar
    Marijke Pennings

    Prachtig verhaal Jan!

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *